کتاب

كتاب سُلَیْم بن قِیْس: اين كتاب كه از شيخ « ابو صادق سُلَیْم بن قِیْس هِلالی عامری کوفی» است، اولين كتاب شيعه در زمان اميرالمؤمنين على علیه‌السلام مى‏ باشد، مؤلف آن از شخصيت هاى برجسته و از خواص اصحاب اميرالمؤمنين و امام حسن و امام حسين و امام زين العابدين عليهم‏ السلام است و امام باقر علیه‌السلام را نيز درك نموده است. تاريخ ولادت سليم دو سال قبل از هجرت و وفات او در سال ۷۶ هجرى مى‏ باشد.

اهميت كتاب‏ : امام صادق علیه‌السلام درباره اين كتاب مى‏ فرمايد:«هر كس از شيعيان و دوستان ما كتاب سُلَیْم بن قِیْس هلالى را نداشته باشد چيزى از مسائل ولايت ما نزد او نيست و از اسباب ما آگاهى ندارد.آن كتاب، الفباى شيعه و سرّى از اسرار آل محمد عليهم ‏السلام است‏».امام زين العابدين علیه‌السلام  مى‏ فرمايد:«سليم راست گفته است، خدا او را رحمت كند.همه اينها احاديث ما است كه از آنها خبر داريم‏».امام حسن و امام حسين عليهم االسلام درباره اين كتاب به سُلَیْم فرموده ‏اند: «راست گفتى، پدرمان على علیه‌السلام اين حديث را براى تو گفت و ما نشسته بوديم و ما اين حديث را از رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم حفظ كرده بوديم همانگونه كه پدرمان براى تو نقل كرد بدون آنكه چيزى كم يا زياد شود».اميرالمؤمنين على علیه‌السلام در اين باره مى‏ فرمايد:«بار الها! سليم را از اولياى من قرار بده. اى سليم! اين امر ولايت ما كه خداوند معرفت آن را به تو داده است و به اين وسيله بر تو منت گذارده، شناختن و خبره شدن در آن از شناخت طلا و نقره مشكل‏ تر است و عده كمى از امت به آن معرفت دارند، پس خدا را شكر كن و آنچه به تو عطا كرده و ترا به آن اختصاص داده با سپاسگزارى نگهدار.»

انگيزه تأليف‏ : سُلَیْم در ابتداى ورود به شهر مدينه، با حوادث عجيبى روبرو شد كه هر مسلمانى از شنيدن آن رنج مى ‏برد و چه بسا همين حوادث انگيزه‏اى براى تأليف اين كتاب گرديد.او مشاهده كرد كه اهل بيت وحى عليهم ‏السلام، كه حافظان حقيقى دين و منصوب شدگان از طرف خداوند هستند، در جامعه اسلامى كنار زده شده ‏اند و سفارش «إني تارك فيكم الثقلين» ناديده گرفته شده و بين قرآن و عترت جدائى افتاده است.سليم با مشاهده اين وضعيت، با احساس وظيفه ‏اى كه در درونش بود، در اوان جوانى تمام وجود خود را وقف در راه حفظ سيره رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و تاريخ صحيح اسلام نمود.

نحوه جمع آورى مطالب‏ : سُلَیْم مخفيانه با اصحاب راستين پيامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آشنايى پيدا كرد.در اولين مرحله ملازمت اميرالمؤمنين على علیه‌السلام را بر خود لازم دانست و خود را به منبع وحى متصل نمود، سپس با اصحاب آن حضرت، به خصوص سلمان و ابوذر و مقداد و...ارتباط خصوصى بر قرار كرد.او از آنها در مورد سيره پيامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و وقايع بعد از رحلت آن حضرت به دقت مى ‏پرسيد و جزئيات قضايا را جويا مى‏ شد، آنان نيز بدون تقيه جواب مى ‏دادند و سليم همه مطالب آنها را مى ‏نوشت و ثبت مى ‏كرد.وى در طول شصت سال از عمرش اين كتاب را جمع آورى و تأليف كرد.

جایگاه و شخصیت سليم بن قيس هلالى‏:

شيخ ابو صادق، سُلَیْم بن قيس هلالى عامرى كوفى، از خواص اصحاب اميرالمؤمنين و امام حسن و امام حسين و امام زين العابدين و امام باقر عليهم السلام است. او دو سال قبل از هجرت به دنيا آمده و در نتيجه، هنگام شهادت پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلم ۱۲ سال داشته است. او در ۱۶ سالگى وارد مدينه شده و در ابتداى ورود با حوادث دردناكى روبرو شد. سليم، در پيشگاه معصومين عليهم السلام مورد وثوق بوده و از علوم سرشار آنان بهره‏ مند شده است. او از قدماى علماى اهل بيت عليهم السلام است و از بزرگان اصحاب آنان محسوب شده و نزد آنان محبوبيت خاصى داشته است.

او صاحب «كتاب اسرار آل محمد صلى الله عليهم اجمعين» يا «كتاب سُلَیْم بن قيس» است كه كتابى مشهور بوده و شهرت سليم نيز بيشتر به خاطر همين كتاب اوست، زيرا اين كتاب اولين كتابى است كه بعد از پيامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تأليف شده و به دست ما رسيده است.

حوادث تلخ‏: سُلَیْم بن قيس مشاهده كرد كه اميرالمؤمنين على علیه‌السلام خانه نشين شده و كتاب خدا را با رأى و دلخواه خود تفسير و تأويل كرده ‏اند. از طرفى عموم مردم را از نقل حديث منع كرده و آنها را وادار كرده ‏اند كه فقط به قرائت كلمات قرآن اكتفا كنند. اولين اقدام سليم ملازمت اميرالمؤمنين على علیه‌السلام بود كه آن را در تمام حالات بر خود لازم دانست و خود را به منابع وحى متصل نمود. سپس با اصحاب آن حضرت به خصوص سلمان و ابو ذر و مقداد ارتباط خصوصى پيدا كرد.

دوران جوانى‏: در سن ۲۵ سالگى به سفر حج رفت و خطابه ابوذر را در كنار خانه خدا شنيد و آن را نوشت. سپس به مدينه باز گشت و در مدينه بود تا زمانى كه ابوذر را در سال ۳۴ هجرى به ربذه تبعيد كردند. او به عنوان عيادت ابوذر به ربذه رفت و در آنجا مطالبى از ابوذر پرسيد و جواب‏هاى او را در كتابش ثبت كرد.

ياور امام على(ع): در ابتداى خلافت حضرت، سُلَیْم به سن ۳۷ سالگى رسيده بود و زمينه براى ثبت و ضبط حقايق برايش آماده‏ تر بود، ولى برخى به جاى قدردانى و استفاده از مقام والاى امامت و عصمت، به خاطر منافع دنيوى بناى مخالفت با اميرالمؤمنين على علیه‌السلام را گذاشتند و مقدمات جنگ با آن حضرت را فراهم كردند. در همه اين قضايا سليم در كنار آن حضرت بود و از اوليا و خواص اصحاب آن حضرت به شمار مى ‏آمد.

سُلَیْم از فدائيان لشكر اميرالمؤمنين علیه‌السلام بود كه معروف به «شرطة الخميس» بودند شرطة الخميس عده زيادى از اصحاب اميرالمؤمنين علیه‌السلام بودند كه با خود عهد كرده بودند شمشير را به دست گرفته و هر چه مولايشان دستور داد بدون هيچ گونه سؤال و توضيح خواستن، آن را عمل نمايند و آن حضرت نيز بهشت را براى آنان تضمين نمايد.

او پس از پيروزى در جنگ جمل همراه حضرت على علیه‌السلام وارد بصره شد و خطبه آن حضرت را در شهر بصره و در خانه زياد نوشت. سليم در جنگ صفين نيز در لشگر اميرالمؤمنين علیه‌السلام بود و با يك دست شمشير و با دست ديگر قلم به دست گرفته بود و به دفاع از آن حضرت و ثبت وقايع مى ‏پرداخت. در طول ايام خلافت اميرالمؤمنين علیه‌السلام، سليم خطبه هاى حضرت را ثبت نموده و در موارد مختلفى از كتابش آورده است.

بعد از شهادت آن حضرت در سال ۴۰ هجرى، سليم از اصحاب امام حسن عليه السلام و بعد از شهادت آن حضرت در سال ۵۰ هجرى در شمار اصحاب امام حسين علیه‌السلام در آمد پس از شهادت آن حضرت نيز در شمار اصحاب امام زين العابدين علیه‌السلام قرار گرفت.

وفات سليم بن قيس هلالى: سُلَیْم در زمان حجاج بن يوسف در سال ۷۵ هجرى متوارى شد و از شهرى به شهر ديگر فرار مى ‏كرد تا خود را از ستم او حفظ كند و سرانجام در سرزمين فارس به شهر بزرگى به نام «نوبند جان» در نزديكى شيراز رسيد. سُلَیْم در آنجا اقامت گزيد و پس از تربيت نوجوانى به نام «ابان بن ابى عياش» كتاب خود را به او سپرد و در سال ۷۶ هجرى، در سن ۷۸ سالگى، پس از عمرى خدمت در راه محمد و آل محمد عليهم السلام به سوى معشوق و معبود خويش پر كشيد. رحمت خداوند بر او باد

منبع : مجموعه سیره معصومین